Mở đầu

Ung thư giai đoạn muộn thường đi kèm với nhiều thách thức về thể chất và tinh thần. Ngoài các triệu chứng như đau, buồn nôn, sụt cân, mệt mỏi, người bệnh còn gặp khó khăn trong việc ăn uống, dẫn đến suy dinh dưỡng và suy kiệt. Trong bối cảnh điều trị ở giai đoạn này chủ yếu tập trung vào chăm sóc giảm nhẹ, dinh dưỡng đóng vai trò vô cùng quan trọng.

  Theo một số nghiên cứu cho thấy Suy dinh dưỡng xảy ra ở 60-80% bệnh nhân ung thư giai đoạn cuối và là yếu tố tiên lượng độc lập cho thời gian sống còn, khả năng hồi phục sau điều trị và sức khỏe tinh thần.

Người bệnh thường gặp các triệu chứng và dấu hiệu sau

• Chán ăn, thay đổi vị giác, khó nuốt, buồn nôn, tiêu chảy, loét miệng.
• Sụt cân nhanh, mất cơ, mệt mỏi kéo dài (hội chứng suy mòn ung thư).
• Suy kiệt thể chất kéo theo trầm cảm, cô lập và giảm tương tác xã hội.

Do đó, một kế hoạch dinh dưỡng phù hợp giúp bệnh nhân duy trì năng lượng, nâng đỡ miễn dịch, giảm biến chứng và tăng sự dễ chịu trong sinh hoạt hằng ngày.

Vai trò của dinh dưỡng ở giai đoạn muộn

1. Duy trì thể trạng và khối cơ: Năng lượng và protein giúp cơ thể chống lại tình trạng teo cơ, giảm loét tì đè và hạn chế biến chứng.

2. Hỗ trợ điều trị và chăm sóc: Bệnh nhân được nuôi dưỡng tốt sẽ có sức đề kháng tốt hơn, ít bị viêm nhiễm và có khả năng đáp ứng thuốc giảm đau, kháng sinh hay hóa chất hỗ trợ.

3. Cải thiện chất lượng sống: Ăn uống phù hợp giúp bệnh nhân giảm mệt mỏi, giữ tinh thần ổn định và có thể tham gia các sinh hoạt hằng ngày cùng gia đình.

Nguyên tắc dinh dưỡng cơ bản

- Nhu cầu năng lượng: khoảng 25-30 kcal/kg/ngày, tùy thể trạng và mức độ hoạt động.

- Protein: cần 1,2-1,5 g/kg/ngày, từ thịt nạc, cá, trứng, sữa hoặc các chế phẩm giàu đạm thực vật.

- Chất béo: chiếm 25-35 % tổng năng lượng ưu tiên loại lành mạnh (omega-3 từ cá biển, dầu oliu, dầu hạt cải) giúp giảm viêm, bảo vệ tim mạch.

- Carbohydrate: chọn loại dễ tiêu, ít gây đầy hơi như cháo, súp, cơm mềm, khoai củ.

- Vitamin và khoáng chất: bổ sung từ rau xanh, hoa quả mềm, nước ép, sinh tố để tăng sức đề kháng.

 Ví dụ về một thực đơn mẫu ( ≈ 1.800 kcal/ngày )

Bữa ăn	Món ăn	Ghi chú
Sáng	Cháo cá hồi bí đỏ + sữa y học 200 ml	Ít dầu, dễ tiêu
Giữa sáng	Sinh tố chuối - sữa chua	Bổ sung năng lượng nhẹ
Trưa	Cơm mềm, thịt gà xé, rau củ hầm	Bổ sung đạm, vitamin
Chiều	Sữa công thức y học 200 ml
Tối	Cháo tôm, bí xanh, dầu oliu	Giàu omega-3
Trước ngủ	Sữa hoặc nước ép táo	Giúp ngủ ngon

 

Hình ảnh minh họa: những loại thực phẩm cần thiết dành cho bệnh nhân ung thư giai đoạn muộn

Chiến lược dinh dưỡng trong chăm sóc

1. Chia nhỏ bữa ăn: 5-6 bữa/ngày thay vì 2-3 bữa lớn, giúp giảm chán ăn và buồn nôn.

2. Thực phẩm dễ nuốt - dễ tiêu: món hầm, cháo nhuyễn, sữa pha loãng, sinh tố ít đường.

3. Sử dụng sản phẩm bổ sung: sữa công thức y học dành riêng cho bệnh nhân ung thư, giàu năng lượng và protein, phù hợp cho người ăn uống kém.

4. Bù nước và điện giải: ngoài nước lọc, có thể dùng canh, súp, nước ép loãng.

5. Xử trí triệu chứng liên quan:

   - Buồn nôn: tránh đồ nhiều dầu mỡ, nhiều mùi.

   - Táo bón: tăng chất xơ hòa tan, uống nhiều nước.

   - Loét miệng: dùng thức ăn nguội, mềm, tránh chua cay.

Các phương pháp hỗ trợ đặc biệt

- Nuôi ăn qua sonde: áp dụng khi bệnh nhân không thể ăn uống đủ qua miệng, nhưng vẫn còn hoạt động tiêu hóa. Sử dụng sữa công thức y học hoặc hỗn hợp dinh dưỡng pha chuẩn.Cần kiểm soát tốc độ nhỏ giọt, tư thế bệnh nhân, phòng trào ngược.

- Nuôi ăn tĩnh mạch: chỉ định khi đường ruột không còn khả năng hấp thu, cần thực hiện tại bệnh viện dưới sự theo dõi chặt chẽ.Thực hiện tại cơ sở y tế, có bác sĩ theo dõi điện giải, đường huyết, chức năng gan – thận

Yếu tố tâm lý và xã hội

Ăn uống không chỉ là cung cấp năng lượng mà còn là sự kết nối tinh thần. Gia đình nên:

- Không ép ăn, thay vào đó gợi ý, khích lệ nhẹ nhàng.

- Chuẩn bị món ăn quen thuộc, gắn liền với ký ức tốt đẹp.

- Tạo không gian ăn uống ấm áp, thoải mái, không ép buộc.

- Động viên, chia sẻ để bệnh nhân cảm thấy được yêu thương và quan tâm.

Kết luận

Dinh dưỡng trong ung thư giai đoạn muộn không thể thay thế điều trị, nhưng lại có ý nghĩa quyết định đối với chất lượng sống của người bệnh. Một chế độ ăn hợp lý, cá thể hóa và linh hoạt giúp bệnh nhân duy trì thể trạng, giảm biến chứng và có một hành trình cuối đời nhẹ nhàng, nhân văn. Việc phối hợp giữa nhân viên y tế, chuyên gia dinh dưỡng và gia đình là yếu tố quan trọng để chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân.

Tài liệu tham khảo

1. Arends J, et al. ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients. Clinical Nutrition. 2017;36(1):11–48.

2. World Health Organization. Cancer pain relief and palliative care. 1996.